آلزايمر، زوال تدريجي عقل است. در اين بيماري حفره هايي در بافت مغز ايجاد مي شود كه به تدریج پیشرفت می کند و منجر به ایجاد تغییرات رفتاری، فراموشی، اختلال در درك و بيان مطالب، حواس پرتي، نشناختن اشياء و افراد و ناتواني در انجام كارهاي ظريف و ساده می شود. این بیماری در سال‌های اولیه، خود را به صورت فراموشی خفیف نشان می‌دهد ولی به مرور زمان، پیشرفت کرده و اختلالات جدی را در حافظه ایجاد می کند.
با وجود تحقیقات وسیع، هنوز هیچ عاملی به عنوان علت قطعی بروز آلزایمر تایید نشده است. مجموعه ای از عوامل ممکن است در بروز این بیماری موثر باشند که از آن جمله می توان به وراثت، آسیب سر، سن مادر هنگام تولد، عوامل محیطی و سبک زندگی اشاره کرد. نتایج برخی مطالعات نشان می دهد که فعاليت بدنی منظم، کنترل وزن، کلسترول، دیابت و فشار خون در محدوده طبیعی می تواند تا حدی در پیشگیری از بروز آلزایمر موثر باشد. یکی از عوامل خطر قابل کنترل آلزایمر، عوامل تغذیه ای هستند. هرچند اتفاق نظر در مورد یک برنامه غذایی خاص برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد، اما مطالعات مختلف، حاکی از وجود ارتباط بین برخی عوامل تغذیه ای با بیماری آلزایمر هستند. به طور مثال، مصرف ناکافی اسیدهای چرب مفید نظیر امگا 3، مصرف کم سبزیها، ویتامین های گروه B، به خصوص B12 و B9 (اسیدفولیک)، مصرف ناکافی آنتی اکسیدان ها از جمله ويتامين C و E و مصرف بیش از حد چربی های جامد و اسیدهای چرب اشباع، می تواند در ایجاد آلزایمر نقش داشته باشد. بنابراین، علاوه بر مصرف برخی داروها که مي توانند سير زوال عملكرد رواني را در موارد خفيف تا متوسط آلزايمر كاهش دهند، رعایت برخی نکات تغذیه ای نیز، می تواند در جلوگیری از پیشرفت این بیماری موثر باشد. در ادامه به معرفی برخی از این عوامل تغذیه ای می پردازیم.
ویتامین های گروه B
یکی از ترکیبات سمی موجود در بدن که مقادیر بالای آن در خون ممکن است از طریق آسیب به عروق، در پیشرفت آلزایمر نقش داشته باشد، هموسیستئین نام دارد. هموسیستئین یکی از انواع اسیدهای آمینه است که در بدن ساخته می شود. وجود این ماده در خون در مقادیر بسیار کم، مشکل ساز نیست ولی بالارفتن سطح آن در خون، یکی از عوامل خطر بروز بیماری های قلبی عروقی و آسیب رگ های خونی است. مصرف مقادیر کافی ویتامین های گروه B بخصوص ویتامین B9 (فولیک اسید)، ویتامین B6 (پیریدوکسین) و ویتامین B12، مقدار هموسیستئین را در خون کاهش می دهد. بنابراین، این احتمال وجود دارد که مصرف منظم مکمل‌های حاوی ویتامین‌های گروه B، پیشرفت آلزایمر و سایر اختلالات ذهنی را کاهش دهد. منابع غذایی غنی از این ویتامین ها عبارتند از: گوشت بدون چربي، سبزيجات برگي شكل سبز رنگ، غلات كامل، حبوبات، لبنيات و تخم مرغ.
اسیدهای چرب امگا-3
نتایج پژوهش های مختلف، ارتباط معنی‌داری را بین مصرف کافی اسیدهای چرب امگا 3 که به وفور در ماهی یافت می شود و کاهش پیشرفت بیماری آلزایمر نشان می‌دهد. هرچند، برای اثبات این موضوع و تعیین دُز کافی مصرفی برای جلوگیری از پیشرفت آلزایمر، نیاز به انجام مطالعات بیشتری است.
آنتی اکسیدان ها
احتمال تولید مواد اکسیدان و رادیکال های آزاد، به عنوان محصولات جانبی متابولیسم، هر لحظه در بدن وجود دارد. بنابراین، میزان آن ها در بدن باید کنترل شده باشد تا بدن از آسیب‌های جبران ناپذیر آن‌ها در امان بماند. وجود مقادیر کنترل نشده اکسیدان ها در بدن می تواند در ایجاد آلزایمر نقش داشته باشد. از جمله راه های کاهش تولید این مواد در بدن، می توان به قرار نگرفتن در معرض نور مستقیم خورشید، آلودگی‌های محیطی و دود سیگار اشاره کرد. همچنین با افزایش مصرف مواد آنتی اکسیدان، می توان از افزایش تجمع اکسیدان ها در بدن جلوگیری کرد. ویتامین های C، E و A از جمله مواد مغذی دارای عملکرد آنتی اکسیدانی هستند. منابع غذایی غنی از آنتی اکسیدان ها عبارتند از:
مغزدانه ها مانند بادام، گردو و نظایر آن، سبزیهای سبز تیره مانند اسفناج، سبزیهای نارنجی رنگ مانند هویج، میوه‌ها به ویژه انواع توت و مرکبات مانند لیمو، پرتقال و نارنگی و چای سبز.
به طور کلی رعایت توصیه های تغذیه ای زیر به بیماران مبتلا به آلزایمر، توصیه می شود:
- پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و متنوع؛ یعنی از تمام گروه‌های غذایی، روزانه به مقدار مناسب و توصیه‌شده مصرف کنید.
- وزن خود را در محدوده مناسب حفظ کنید و روزانه به مقدار کافی ورزش کنید.
- مصرف قند، شکر و سایر محصولات قندی را به حداقل برسانید.
- تا حد امکان از مواد غذایی دارایسدیم بالا مانند سوسیس، کالباس، کنسروها، سس گوجه‌فرنگی و نظایر آن استفاده نکنید و میزان نمک مصرفی در غذای خود را محدود کنید.
دکتر سمیرا ربیعی
عضو هیئت علمی انستیتو تحقیقات تغذیه ای
صنایع غذایی کشور