دکتر مینا کاویانی کارشناس مسئول آموزش همگانی انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور، به مناسبت روز جهانی بهداشت اظهار کرد امسال نیز این روز با شعار ” شروعی سالم، آینده‌ای امیدبخش”، از دولتمردان و افراد جامعه می‌خواهد تا تلاش خود را برای پایان دادن به مرگ‌ومیرهای قابل پیشگیری در مادران و نوزادان افزایش داده و سلامت و رفاه درازمدت زنان را در اولویت قرار دهند. یکی از ارکان مهم در حفظ سلامت زنان باردار و نوزادانشان، تغذیه صحیح است. به همین جهت در این بخش به ویژگی‌های تغذیه دوران بارداری و اهمیت آن پرداخته می شود.
ایشان عوامل تغذیه ای موثر در تندرستی مادر باردار و جنین را موارد زیر عنوان نمود:
- سلامتی و شرایط مادر پیش از بارداری مانند وزن او برای داشتن دوره بارداری سالم و بی‌خطر بسیار مهم است. به همین منظور مادران پیش از اقدام به بارداری در صورت داشتن اضافه وزن و چاقی باید اقدام به کاهش وزن نمایند و در دوران بارداری نیز با پیروی از یک برنامه غذایی صحیح، ضمن برآورده کردن نیازهای تغذیه‌ای خود، نوزادی سالم به دنیا بیاورند.
- تأمین انرژی عامل بسیار مهمی است و تأثیر مستقیم بر سلامت مادر و جنین دارد. گروه غذایی نان و غلات بیشترین نقش را در تأمین انرژی مورد نیاز بدن دارد (حدود 55 تا 60 درصد انرژی روزانه) که ناشی از کربوهیدرات‌های آن است. انتخاب بهتر در این گروه، انواع سبوس‌دار است. چرا که علاوه بر انرژی، مقداری فیبر غذایی، ویتامین و املاح نیز به بدن می‌رساند.
- پروتئین درشت‌مغذی بسیار ضروری برای رشد است. به همین دلیل رژیم غذایی مادر باید به گونه ای باشد که بیشتر پروتئین موجود در آن، از منابع پروتئینی با کیفیت بالا باشد. در این صورت اندامهای جنین نیز به اندازه طبیعی رشد می‌کنند. شایان ذکر است زمینه بسیاری از بیماریهای بزرگسالی می تواند ناشی از رشد ناکافی اندامهای مربوطه در دوران جنینی باشد. پروتئین با کیفیت بالا می تواند از منابع حیوانی مانند انواع گوشت سفید و قرمز و تخم مرغ، همینطور شیر و فرآورده‌های کم‌چرب آن تأمین شود. ترکیبی از غلات و حبوبات هم می تواند بخش کمتری از پروتئین مورد نیاز را شامل شود.
- اسیدهای چرب ضروری از جمله عوامل تغذیه ای هستند که به ویژه در تشکیل و عملکرد صحیح سلول‌های عصبی جنین نقش دارند. بدن انسان قادر به ساخت اسیدهای چرب ضروری نیست و حتماً باید از طریق غذا وارد بدن شوند. اسیدهای چرب ضروری در روغن کبد ماهی و ماهی‌های چرب یافت می شوند همچنین روغن‌های گیاهی مانند کانولا و ذرت و مغزدانه‌ها نظیر گردو و بادام نیز حاوی اسید چرب ضروری هستند.
- ویتامین‌ها و مواد معدنی (ریزمغذی ها) که واکنشهای بدن را تسهیل و تنظیم می کنند برای انجام فرآیندهای رشد و نمو جنین ضروری هستند. همچنین بهبود عملکرد سلول‌های عصبی و سوخت و ساز بدن وابسته به این ریزمغذی‌ها است. به یاد داشته باشید وجود مقدار کافی آن‌ها در برنامه غذایی مادر باردار بسیار حیاتی است برای مثال دریافت ناکافی اسید فولیک از ویتامین های گروه B می تواند منجر به نقص در تشکیل لوله عصبی جنین شود. همچنین کمبود ید می تواند موجب عقب افتادگی ذهنی و کرتینیسم در نوزاد شود. میوه ها و سبزی ها سرشار از انواع مواد معدنی و ویتامین بوده و در تأمین نیازهای بدن به این مواد بسیار مهم هستند. از طرف دیگر می توانند با خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود در خنثی کردن عوامل خطر نظیر رادیکالهای آزاد نقش داشته باشند.
- آب نیز از مواد مغذی لازم برای سپری کردن دوران بارداری ایمن است چراکه علاوه بر تأمین نیازهای بدن مادر به آب، محیطی مناسب را جهت انجام واکنش‌ها فراهم می کند و در دفع مواد زاید نقش اساسی دارد. به منظور تأمین آب کافی، مادر باید ضمن نوشیدن مقدار کافی آب و مایعات سالم، انواع میوه و سبزی تازه را نیز در برنامه غذایی خود بگنجاند.
در نتیجه سلامت مادر در دوران بارداری و تولد نوزاد سالم مستلزم تأمین مواد مغذی مورد نیاز او با پیروی از یک برنامه غذایی صحیح است. این برنامه غذایی باید شامل مواد غذایی تمام گروه‌های غذایی بوده و انتخاب‌های وی نیز با رعایت اصول تنوع، تعادل و تناسب غذایی انجام گیرد.
واژگان کلیدی: تغذیه- بارداری – نوزاد- مادر
References:
- https://www.who.int/news-room/events/detail/2025/04/07/default-calendar/world-health-day-2025-healthy-beginnings-hopeful-futures
- تألیف وارد ا.م. ترجمه سیف ز. تغذیه دوران بارداری ضامن سلامت مادر و کودک (pregnancy nutrition: good health for you and your baby) . ناشر همدان : دانشجو، 1382.
- گردآوری و تألیف کاظمی ف و همکاران. راهنمای جامع تغذیه و سبک زندگی سالم در دوران بارداری و شیردهی (Comprehensive guideline toward healthy nutrition and life style during pregnancy and breastfeeding(. ناشر تهران: جامعه‌نگر، 1396.