نوشابه نوعي نوشيدني شيرين گازكربونيك دار است كه به عنوان نوشيدني خنك و معمولاً براي بر طرف نمودن تشنگي و يا به همراه غذا، مورد استفاده قرار مي گيرد.
براي طعم دادن به نوشابه از وانيل، دارچين، كارامل و همچنين اسانس انواع مركبات، مخصوصاً پرتقال و ليموترش استفاده مي كنند. از آنجا كه بخش اعظم نوشابه آب بوده و ساير مواد افزودني، بخش ناچيزي دارند، اين نوشيدني را نوشابه نام نهاده اند. نوشابه ها اغلب كافئين دار هستند. البته انواعي از آن بدون كافئين هم تهيه مي شوند. نوشابه ها را معمولاً با شكر شيرين مي كنند. براي تهيه نوشابه هاي رژيمي از مواد شيرين كننده مصنوعي مثل آسپارتام استفاده مي كنند كه اين مواد، گرچه مزه شيريني ايجاد مي كنند، اما كالري يا مواد مغذي ندارند.
نوشابه يكي از پرطرفدارترين نوشيدني هاي دنياست و مصرف آن هر روز بيشتر مي شود. متاسفانه امروزه سن شروع مصرف نوشابه ها پايين آمده است و حتي كودكان هم مقدار زيادي نوشابه مصرف مي كنند و نوجوانان و جوانان در تمام دنيا، ميل و رغبت زيادي به مصرف آن نشان مي دهند.
مصرف سرانه نوشابه در ايران حدود 42 ليتر است و مصرف اين نوشابه ها در كشورهاي ديگر به ميزان 11 تا 12 ليتر در سال است، كه نشان مي دهد هر ايراني در سال تا چهار برابر متوسط جهاني از نوشابه هاي گازدار استفاده مي كند.
هر قوطي نوشابه گازدار معادل 10 قاشق شكر، 150-200 كالري و 55-30 ميلي گرم كافئين دارد و غرق در رنگهاي مصنوعي است. اين مقدار شكر، كالري و مواد افزودني مضر، در يك محصول كه هيچ ارزش غذايي ندارد، نگران كننده است. به علاوه تحقيقات نشان داده است كه انواع نوشابه هاي گازدار بيماري هايي چون پوكي استخوان، چاقي، پوسيدگي دندان و بيماري هاي قلبي را تشديد مي كنند، اما با تمام اينها يك چهارم مصرف ساليانه نوشيدني ها را از انواع نوشابه ها تشكيل مي دهند.
مواد تشکیل دهنده نوشابه های گازدار
- اسيد فسفريك: اسيديته اغلب نوشابه ها 8/2 است كه نشان مي دهد نوشابه ماده اي بسيار اسيدي است. بدن ما بطور طبيعي كمي حالت قليايي دارد. بنابراین مصرف ماده اي كه شديداً اسيدي باشد اثرات سوئي بر سلامت بدن دارد و تعادل اسیدیته بدن را بهم مي زند. اثر ديگر اسيد فسفريك دفع كلسيم از استخوانهاست. اين ماده موجب كاهش توانايي بدن در استفاده از كلسيم مي شود و منجر به پوكي استخوان و سستي دندانها می شود.
- قند: سازندگان نوشيدنيهاي غيرالكلي بزرگترين مصرف كننده قند تصفيه شده هستند. اين يك امر اثبات شده است كه قند ميزان انسولين خون را بالا مي برد و منجر به افزايش فشار خون و كلسترول، بروز بيماري هاي قلبي، ديابت، افزايش وزن و پيري زودرس مي شود. نوشيدني هاي ملايم به دليل داشتن كالري بالا و شكر باعث چاقي و پوسيدگي دندان مي شوند. همچنين قند موجود در اين نوشابه ها براي بيماران مبتلا به ديابت بسيار خطرناكتر از ساير كربوهيدراتها مي باشد. يك قوطي سودا حدود نيمي از قند مورد نياز روزانه فرد را تأمين مي كند در حاليكه فرد اصلاً متوجه اين موضوع نمي شود.
- آسپارتام Aspartame : اين ماده شيميايي در نوشابه های رژيمي به عنوان جانشين قند بكار مي رود و بيش از 90 عارضه جانبي دارد. از جمله مي توان به تومور مغزي، معلوليت جنين، ديابت، عدم تعادل احساسي و بروز
حمله هاي صرع اشاره كرد. بعلاوه زماني كه آسپارتام مدت زيادي در فضاي گرم نگهداري شود به متانول تبديل مي شود، الكلي كه مي تواند به فرم آلدتين يا اسيد فسفريك مبدل شده كه از عوامل سرطان زا هستند. - كافئين: نوشيدني هاي كافئين دار موجب بروز اضطراب، فشار خون بالا، ضربان قلب نامنظم يا تپش قلب و بالا رفتن مقدار كلسترول خون مي شوند. ويتامينها و مواد معدني را مي سوزانند و موجب مشكلات بارداري و سرطان مي شوند. مشكل بزرگي كه مصرف نوشابه هاي ملايم (غيرالكلي) بوجود مي آورد به اينجا ختم نمي شود.
- افراديكه به مصرف اين نوشابه ها روي مي آورند مصرف شير و فرآورده هاي مشابه آن را كاهش مي دهند به گونه اي كه امروزه جوانان آمريكايي بيش از دو برابر مصرف شير از نوشابه هاي ملايم غیر الکلی استفاده مي كنند. همين امر باعث مي شود در آن دسته از جواناني كه نوشابه ها را مصرف مي كنند حدود يك پنجم كمتر از آنهايي كه اين نوشابه ها را مصرف نمي كنند كلسيم به بدنشان برسد. اين موضوع بخصوص براي دختران جوان كه نياز به كلسيم زياد دارد مي تواند مشكل ساز باشد. در نهايت بايد گفت كه مصرف نوشيدني هاي غيرالكلي گازدار يا ساده، علاوه بر داشتن مضرات فراوان، اشتهاي افراد را براي مصرف مواد غذايي مفيد مانند سبزيجات، پروتئينها، لبنيات و ساير مواد غذایی از بين مي برند.
همچنین مصرف نوشابه هاي گازدار باعث تخريب ميناي دندان مي شود.
ترك عادت مصرف اين نوشابه ها ساده ترين راه به سوي سلامتي است. اگر ترك اين عادت برايتان مشكل است. مي توانيد از آب معدني هاي گازدار استفاده كنيد و كم كم مصرف آنها را نيز قطع كنيد و فراموش نكنيد كه بهترين راه حفظ سلامتي استفاده هر چه بيشتر از مواد غذايي طبيعي است.
دوغ به جاي نوشابه
دوغ يك نوشيدني لبني مناسب است كه مي تواند جاي نوشابه را در سبد غذايي تمام ما ايراني ها بگيرد. يك نوشيدني سالم و مفيد كه تامين كننده يك چهارم نياز روزانه به كلسيم و حاوي ويتامين هاي B2 و B6 و B12 است. از اين رو دقيقاً بر عكس نوشابه قوي كننده استخوانهاست.
دوغ علاوه بر مزاياي تغذيه اي، حاوي باكتري هاي مفيدي است كه اثرات زيادي بر سلامت دستگاه گوارش دارد. اگر بطور مرتب دوغ مصرف كنيد، باكتريهاي مفيد استرتبوكوكوس، ترمونيلوس و لاكتوباسيلوس بولگارس موجود در آن، در دستگاه گوارش لانه مي گزينند و اثرات بسيار مفيدي بر سلامت دستگاه گوارش خواهند داشت. همچنين موجب عدم رشد
ارگانيسم هاي مضر مي شوند.
بنابراين قبل از اينكه تصميم بگيريم چيزي بخوريم كمي هم به كيفيت آن و اثرش بر سلامتي بدنمان بيانديشيم.
مینا کاویانی
سرپرست واحد آموزش همگانی
انستیتو تحقیقات تغذیه ای وصنایع غذایی کشور