روز جهانی پرفشاری خون همه ساله در 17 ماه می (27 اردیبهشت) در سراسر دنیا گرامی داشته می‌شود. هدف از بزرگداشت این روز ارتقاء سطح آگاهی جامعه از بیماری پرفشاری خون و تشویق مردم همه کشورها نسبت به پیشگیری و کنترل این بیماری است.
شعار روز جهانی پرفشاری خون امسال از این قرار است : ” اعداد فشار خون خود را بدانید: know your numbers ” که این شعار با هدف افزایش آگاهی نسبت به افزایش فشار خون در تمامی جوامع سراسر جهان است. در ایران نیز فعالیتهای مربوط به بسیج ملی کنترل فشار خون بالا با تولیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از تاریخ 27 اردیبهشت ماه لغایت 15 تیرماه 1398 با شعار ” فشارخون؛ بدانیم و اقدام کنیم ” در سراسر کشور، انجام می شود.
پرفشاری خون چیست؟
پرفشاری خون که معمولاً فشار خون بالا نامیده می‌شود، زمانی است که فشار پمپ شدن خون از قلب به درون سرخرگها بطور مداوم، خیلی قوی است. سرخرگها، رگهای خونی هستند که خون را از قلب به تمام نقاط بدن منتقل می‌کنند و فشار خون در اثر نیروی فشار خون پمپ شده توسط قلب در برابر دیواره رگها ایجاد می شود. بنابراین هر قدر فشار خون بالاتر باشد، قلب باید سختتر کار کند.
اعداد فشار خون چگونه بیان می شوند؟
عدد فشار خون متشکل از یک عدد بزرگتر روی یک عدد کوچکتر است. عدد بزرگتر (سیستولیک) فشار درون سرخرگهای شما در زمانی است که قلب خون را پمپ می‌کند و عدد کوچکتر (دیاستولیک) فشار خون درون سرخرگهای شما زمانی است که قلب شما در حال استراحت است. ابتلا به پرفشاری خون که به نام “قاتل خاموش” نامیده می شود، می تواند شما را در معرض خطر بیماری قلبی، سکته مغزی و سایر مشکلات قرار دهد.
فشار خون ایده‌آل برای شما کمتر از 80/120 میلی متر جیوه است.
توجه! به یاد داشته باشیم در بعضی شرایط خاص مانند بارداری، ابتلا به بیماریهای کلیوی و دیابت، امکان بروز پرفشاری خون وجود دارد که می تواند سلامت را به خطر بیندازد، بنابراین کنترل و پایش فشارخون توسط پزشک، در این شرایط توصیه می شود.
عوامل خطر بروز پرفشاری خون:
عوامل خطری که کنترل آن برای شما دشوار یا غیرممکن است:
- داشتن بیماری مزمن کلیوی
- داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به پرفشاری خون
- نژاد. داشتن نژاد آمریکایی آفریقایی‌الاصل احتمال بروز خطر را افزایش می دهد.
- سن. با افزایش سن، خطر ابتلا به پرفشاری خون افزایش می یابد.
- جنسیت. تا قبل از 45 سالگی مردان در معرض خطر بیشتری نسبت به زنان هستند. بعد از 65 سالگی، زنان نسبت به مردان در معرض خطر بیشتری هستند.
- ابتلا به اختلال قطع تنفس در خواب[1]
- استرس داشتن
عوامل خطری که شما می توانید آنها را کنترل کنید:
- سیگار کشیدن و مصرف دخانیات
- ابتلا به بیماری دیابت نوع 2، داشتن کلسترول بالا و یا هر دوی این موارد
- ورزش نکردن یا نداشتن فعالیت بدنی کافی
- داشتن اضافه‌وزن و چاقی
- دریافت مقدار زیاد چربی، قند و شکر، انرژی و نمک در رژیم غذایی خود
- نوشیدن الکل
علائم و نشانه های پرفشاری خون:
متأسفانه پرفشاری خون معمولاً موجب بروز علائم و نشانه ای نمی شود. فشار خون بیش از حد بالا ( پرفشاری خون بحرانی) ممکنست سبب ایجاد سردرد، اضطراب، تنگی نفس، خونریزی بینی، تهوع و استفراغ، درد شدید قفسه سینه و حرکاتی که شما نمی توانید کنترل کنید (تشنج)، شود.
تشخیص پرفشاری خون:
تشخیص پرفشاری خون با اندازه گیری آن میسر است. برای اندازه‌گیری، شما باید در حالت نشسته بوده و بازوی شما، هم‌سطح قلبتان باشد. اندازه‌گیری فشار خون باید حداقل 2 بار با همان بازو انجام شود. شرایط خاص می تواند موجب تفاوت در فشار خون بین بازوهای چپ و راست شما بشود.
توجه! به یاد داشته باشید اگر یک بار عدد فشار خون شما به طور اتفاقی بالاتر از حد نرمال باشد، به این معنی نیست که شما نیاز به درمان دارید. اگر مشخص نیست که شما فشار خون بالا دارید یا خیر، ممکنست از شما خواسته شود که در روز دیگری برای چک کردن مجدد فشار خونتان مراجعه کنید یا اینکه فشار خون خود را در منزل به مدت یک یا چند هفته، پایش کنید.
درمان پرفشاری خون:
برای درمان فشار خون بالا باید تغییرات سلامتی بخشی در شیوه زندگی مانند خوردن غذاهای سالم، بیشتر ورزش کردن و کاهش مصرف الکل انجام شود. اما چنانچه با این وجود این تغییرات در شیوه زندگی، فشار خون شما کنترل نشود و اگر شرایط زیر را داشته باشید، مراقبین بهداشتی شما احتمالاً دارو برای شما تجویز می کنند:
- فشار خون سیستولیک شما بالای 130 میلی متر جیوه باشد.
- فشار خون دیاستولیک شما بالای 80 میلی متر جیوه باشد.
به خاطر داشته باشید فشار خون هدف ممکن است بسته به شرایط پزشکی شما، سن شما و عوامل دیگر متفاوت باشد.
تغییرات برای داشتن شیوه زندگی سالم
زندگی با شیوه سالم می تواند به پائین آوردن فشار خون کمک کند. تغییرات شیوه زندگی می تواند شامل این موارد باشد:
خوردن و آشامیدن:
- از رژیم غذایی سرشار از منابع فیبر غذایی و پتاسیم و حاوی مقادیر کم سدیم، شکر افزوده و چربی استفاده کنید.
- مقدار مناسبی از میوه ها و سبزیهای تازه بخورید. سعی کنید تا حد امکان نیمی از بشقاب غذای شما در هر وعده، با میوه ها و سبزیها پر شود.
- از غلات کامل (سبوس دار) در برنامه غذایی خود استفاده کنید. این موارد شامل پاستای تهیه شده از گندم کامل، برنج قهوه ای یا نان غلات کامل است. حدود یک چهارم بشقاب خود را از این مواد غذایی قرار دهید.
- از فرآورده های لبنی کم چرب مانند شیر بدون چربی یا ماست کم چرب استفاده کنید.
- از مصرف برشهای گوشت پرچرب، گوشتهای فرآیند شده (مانند سوسیس و کالباس) و گوشت مرغ با پوست، خودداری کنید. حدود یک چهارم بشقاب خود را با منابع پروتئینی بدون چربی، مثل ماهی، گوشت مرغ بدون پوست، انواع لوبیا و تخم مرغ پر کنید.
- از مصرف غذاهای آماده و فرآیند شده، خودداری کنید. این غذاها اغلب حاوی مقادیر بیشتری سدیم (از عناصر تشکیل دهنده نمک خوراکی)، شکر افزوده و چربی هستند.
- دریافت سدیم روزانه خود را کاهش دهید. بیشتر افراد مبتلا به پرفشاری خون باید کمتر از 1500 میلیگرم سدیم در روز مصرف کنند.
- از مصرف الکل بپرهیزید.
فعالیت بدنی:
- با مراقبین بهداشتی خود درباره داشتن و حفظ وزن بدن مناسب مشورت کنید. از آنها بپرسید چه وزنی برای شما مناسب است.
- حداقل 30 قیقه در روز در بیشتر روزهای هفته ورزش کنید طوری که قلب شما تندتر بطپد (ورزش ایروبیک). این فعالیتها می تواند شامل پیاده روی، شنا یا دوچرخه سواری باشد.
- ورزشهایی را برای تقویت عضلات (ورزشهای مقاومتی[2]) در برنامه ورزشی هفتگی خود بگنجانید، نمونه یی از آن پیلاتس است. سعی کنید این ورزشها را حداقل 3 بار در هفته و هربار به مدت 30 دقیقه انجام دهید.
سایر موارد:
- به هیچ عنوان از محصولات حاوی نیکوتین و تنباکو، مانند سیگار و قلیان استفاده نکنید. اگر برای ترک، نیاز به کمک دارید، از مراقبین بهداشتی خود بپرسید.
- فشار خون خود را در منزل به همان روشی که مراقبین بهداشتی به شما گفته اند، اندازه گیری و پایش کنید.
- حتماً برای ویزیت، طبق برنامه زمانبندی که مراقبین بهداشتی شما می گویند، مراجعه کنید. این امر در کنترل فشار خون شما بسیار مهم است.
- روشهای کاهش استرس را بیاموزید.
مصرف داروها:
- در صورتیکه برای کنترل فشار خون شما دارو تجویز شده است، آنها را دقیقاً مطابق دستور پزشک مصرف کنید.
- به هیچ عنوان، هیچ دُز دارویی را از قلم نیندازید و تمامی داروها را به تعداد و در وعده های تعیین شده توسط پزشک، مصرف کنید. از قلم انداختن داروها، شما را در معرض خطر مشکلات ناشی از آن قرار می دهد و می تواند منجر به کاهش اثربخشی دارو شود.
- از مراقبین بهداشتی خود درباره عوارض جانبی یا واکنشهای ممکنه بدن به داروهایی که باید مصرف کنید، بپرسید.
با مراقبین بهداشتی خود تماس بگیرید، اگر:
- فکر می کنید که حساسیت یا واکنشی نسبت به داروهای تجویزشده دارید.
- سردردهای عودکننده دارید.
- سرگیجه دارید.
- مچ پای شما ورم کرده است.
- مشکل دیدن دارید.
فوراً به دنبال دریافت خدمات پزشکی باشید، اگر:
- سردرد یا گیجی شدید دارید.
- احساس ضعف غیرمعمول یا بی‌حسی دارید.
- اگر احساس از حال رفتن دارید.
- درد شدید در قفسه سینه یا ناحیه شکم دارید.
- مکرراً استفراغ می کنید.
- مشکل تنفسی دارید.
پرفشاری خون با تغییر در شیوه زندگی، دارو درمانی یا ترکیبی از این دو مورد درمان می شود. تغییرات شیوه زندگی شامل کاهش وزن، غذاخوردن سالم طبق یک رژیم غذایی کم سدیم، انجام ورزش بیشتر و پرهیز از مصرف الکل و دخانیات.
همیشه تندرست و شاد باشید.
تهیه کننده: مینا کاویانی
سرپرست واحد آموزش همگانی
انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور
References:
- https://www.who.int/topics/hypertension/en/
- http://ish-world.com/public/world-hypertension-day.htm
- https://www.clinicalkey.com/#!/content/patient_handout/5-s2.0-pe_ExitCare_DI_Hypertension_en
- http://www.whleague.org/index.php/features/world-hypertension-day
- http://www.behdasht.gov.ir/index.jsp?siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=54782&newsview=190320
[1] obstructive sleep apnea
[2] Resistance exercise