افت قند خون (هیپوگلیسمی) زمانی اتفاق می افتد که سطح قند خون بسیار پایین باشد. دلایل گوناگونی برای وقوع آن وجود دارد، شایع ترین علت افت قند خون در بیماران دیابتی ممکن است بعد از تزریق انسولین یا مصرف داروهای کاهنده قند خون به دلیل مصرف ناکافی مواد غذایی و یا ورزش شدید باشد.
تنظیم قند خون
گلوکز منبع اصلی انرژی مورد نیاز بدن است، اما نمی تواند بدون کمک هورمون انسولین وارد سلول های برخی از بافت های بدن شود. هنگامی که سطح گلوکز خون بالا می رود، از برخی سلول های لوزالمعده (پانکراس)، انسولین آزاد می شود. این هورمون به گلوکز کمک می کند تا وارد سلول ها شوند و سوخت لازم را برای سلول ها فراهم می کند. گلوکز اضافی در کبد و ماهیچه ذخیره می شود. از طرفی اگر فرد به مدت چند ساعت غذا نخورد سطح قند خون او افت پیدا می کند، هورمون دیگری از پانکراس به نام گلوکاگون ترشح می شود تا قند ذخیره شده در کبد را تجزیه کند و گلوکز را به جریان خون بر گرداند.
راهکارهای پیشگیری از افت قند خون
افت قند خون یکی از مشکلات شایع در بیماران تزریق کننده انسولین است که با عرق کردن، لرزش، احساس خستگی یا گرسنگی همراه است. بیماران دیابتی به ویژه افرادی که انسولین تزریق می کنند در خطر افت قند خون قرار دارند. یکی از راهکارهای مهم دریافت منظم میان وعده ها و وعده های غذایی است. به بیماران دیابتی توصیه می شود 2 ساعت پس از تزریق انسولین از میان وعده مناسب، طبق نظر متخصص تغذیه استفاده کنند. همچنین اگر داروهای جدیدی مصرف می کنند، برنامه غذایی و دارویی خود را تغییر می دهند، یا یک ورزش جدید را شروع می کنند، با متخصص تغذیه خود درباره این که چگونه این تغییرات ممکن است بر مدیریت دیابت آن ها تاثیر بگذارد و خطر افت قند خون را افزایش دهد، مشورت کنند. بیماران دیابتی به منظور پیشگیری از افت قند خون در هنگام خواب با متخصص تغذیه در مورد نوع و میزان میان وعده آخر شب باید مشورت کنند.
کنترل وضعیت افت قند خون در بیماران دیابتی
به بیماران دیابتی توصیه می شود، قند خون خود را با استفاده از دستگاه های تست قند خون خانگی، پایش کنند. افراد مختلف، حس های متفاوتی در زمان بروز افت قند خون دارند؛ اگر حس معمول و طبیعی نداشتید، حتما قند خون خود را چک کنید. اگر دچار افت شدید قندخون می شوید این سؤالات را از خود بپرسید:
- آیا وعده یا میان وعده غذایی خود را مصرف کرده ام؟
- آیا وعده های غذایی خود را در زمان مشخص خورده ام؟
- آیا کمتر از معمول غذا خورده ام؟
- آیا کمتر از معمول منابع غذایی حاوی کربوهیدرات مصرف کرده ام؟
- آیا بیشتر از معمول ورزش کرده ام؟
- آیا بیش از معمول انسولین تزریق کرده ام؟
- آیا اخیرا پزشک داروهایم را تغییر داده است؟
در مواقعی که احساس افت قند خون به فرد دست می دهد، بلافاصله قند خون باید چک شود. اگر قند خون زیر 70 بود باید سریعا یک ماده غذایی قندی دریافت شود. برای مثال نصف لیوان آب میوه یا شربت قندی بنوشد و یا 1 قاشق غذاخوری عسل یا شکر را دریک لیوان آب ریخته و مصرف کند. 15 دقیقه بعد قند خون مجددا اندازه گیری شود. اگر هنوز قند خون زیر 70 باشد، مراحل بالا باید تکرار شود. در صورتی که فرد به قدری بی حال است که نمی تواند اقدامات بالا را انجام دهد و یا با وجود انجام اقدامات بالا، قند خون پس از نیم ساعت، بالای 80 نیامده با اورژانس (شماره 115) باید تماس گرفته شود. بنابراین افراد دیابتی، همواره یک منبع کربوهیدرات ساده (مانند آبنبات) باید همراه داشته باشند تا در صورت کاهش قند خون مصرف نمایند.
به افراد دیابتی توصیه می شود در مواقعی که بیرون از منزل هستند یک ماده غذایی شیرین مانند آبنبات همراه خود داشته باشند تا در زمان افت قند خون استفاده کنند. همچنین در صورتی که در حال رانندگی هستید در زمان هایی که افت قند خون اتفاق می افتد، به رانندگی ادامه ندهید.
کلمات کلیدی: افت قند خون، دیابت، انسولین، هیپوگلیسمی
تهیه‌کننده: دکتر غزاله اسلامیان
عضو هیات علمی و استادیار و عضو هیات علمی گروه تغذیه سلولی و مولکولی
دکترای تخصصی علوم تغذیه
منابع:
Mathew P, Thoppil D. Hypoglycemia. [Updated 2022 Jan 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan
Davis HA, Spanakis EK, Cryer PE, et al. Hypoglycemia During Therapy of Diabetes. [Updated 2021 Jun 29]. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc; 2021 June
https://sbmu.ac.ir/index.jsp?siteid=518&fkeyid=&siteid=518&pageid=45167&newsview=118813